Godsdienst is een lastig probleem voor archeologen: we vinden er namelijk alleen de uitingen van terug. Wat de mensen in de Romeinse tijd nu echt dachten en geloofden is vaak niet (meer) te achterhalen. Uit antieke geschiften leren we wel iets van de godsdienst in het oude Rome, maar slechts weing over de gallo-Romeinse of Germaanse godsdienst. Bij de archeologische bronnen bestaat er altijd weer de twijfel of een vondst religieus moet verklaard worden of niet. Is het in de rivier gevonden voorwerp gewoon verloren, of is de persoon verdronken, of betreft het hier werkelijk een offer aan de riviergoden? Bij twijfel is het vaak beter hieromtrent voorzichtigheid te betrachten. Hieronder worden een aantal duidelijk religieuze zaken besproken. Gallo-Romeinse tempels In ons land zijn een aantal tempelcomplexen gevonden. Deze tempels
waren echter geen traditionele Romeinse tempels, maar gaan terug op
een combinatie van Keltische en Romeinse elementen. De tempel
is vierkant, in tegenstelling tot de rechthoekige traditionele Romeinse
tempel. In het midden staat een vierkant gebouw: de cella,
het eigenlijke heiligdom. Rondom de cella loopt een zuilengallerij.
Vooraan de tempel is een trap. Het geheel is omgeven door een omheining.
De plaatsing van de tempel was heel bewust gekozen: de tempels lagen
vaak aan een kruising van stromen. Goden Welke goden werden er nu in de tempels vereerd? Natuurlijk de gewone Romeinse goden, zoals Iuppiter, Mercurius en Neptunus, maar wat opvalt is de grote hoeveelheid inheemse goden. Deze hebben vaak excentrieke namen zoals Hludana, Viradecdis, Haeva en Vagdavercustis. Ook heel veel voorkomend zijn de moedergodinnen, de zogeheten Matres. De Romeinen tolereerden bij de verovering in principe de inheemse goden. Zij hadden toch een meergodendom, dus een god meer of minder maakte niet uit. Wat zij wel toepasten was de Interpretatio Romana. Zij stelden dan een inheemse god gelijk aan een Romeinse god. De Bataafse god Magusanus werd bijvoorbeeld geïdentificeerd met de Romeinse halfgod Hercules. Dan vind je vervolgens wijstenen met 'Magusanus Hercules' en 'Hercules Magusanus'. Votiefstenen Voor de tempels binnen de omheining stonden zogenaamde wijstenen
of votiefstenen opgesteld. Het principe
is te vergelijken met moderne votiefplaatjes. Je belooft de God(in)
een altaartje in ruil voor een dienst, bijv. genezing of een goede
overtocht. Dit heet het "do ut des"- principe ('ik geef opdat
u geeft'). De stenen eindigen dan ook standaard met de afkorting V.S.L.M.
Dit betekent Votum Solvit Libens Merito (<naam> heeft zijn
gelofte ingelost, gaarne en met reden). Niet iedereen kon zo'n
dure steen betalen. Armere mensen gaven een eenvoudiger votiefgeschenk. Offers en andere religieuze uitingen Soms worden er vondsten gedaan die welhaast niet anders dan religieus
verklaard kunnen worden. Onder de fundering van een gebouw wordt bijvoorbeeld
een kommetje gevonden, met verkoolde
etensresten. Dit zal waarschijnlijk een bouwoffer geweest zijn. Een
grote hoeveelheid dicht bij elkaar gevonden kostbare voorwerpen noemt
men een depositie. Kostbare voorwerpen
zal men wel niet verloren zijn, dus je mag verwachten dat dat een
offer aan de goden geweest is. Bij Leiden (Z-Holland) is in het beroemde
kanaal van Corbulo een prachtig bronzen gezichtsmasker gevonden. Deze
maskers
werden gedragen bij militaire feestelijke spelen. Na afloop van de
wedstrijd zal het masker waarschijnlijk voor de goden in het water
geworpen zijn. |